بازگشت
دو قطب شانگهای و مساله عضویت دائم ایران
فرزاد رمضانی بونش فرزاد رمضانی بونش

 

بنیان سازمان همکاری‌های شانگهای به سال ۲۰۰۱ و زمانی که این سازمان توسط سران روسیه، قزاقستان، چین، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستانبرای همکاری‌های چندجانبه امنیتی بنیان نهاده شد برمیگردد. سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد و همکاری در مسایل امنیتی آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری را در سرلوحه اهداف خود قرار داد. علاوه بر اعضای اصلی سازمان ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعدایران، پاکستان و هند به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. در این حال از سال ۲۰۰۵ که ایران به عضویت ناظر سازمان همکاری شانگهای درآمد به عضویت دائم در این سازمان می اندیشید. اما عضویت دائم در ابتدا هر چند مورد مخالفت روسیه و حتی قزاقستان قرار گرفت، اما امیدواری ها را در مورد عضویت در شانگهای برای ایران نگه داشته است ولی مخالفت های بنیادین روسیه و چین روبرو و تاکید بر عدم پذیرش عضویت کشورهایی که در تحریم های بین المللی قرار دارند موجب شد تا روند عضویت دائم ایران به درازا کشد. در شرایط کنونی این پرسش و جود دارد که آیا  همچنان اعضای اصلی بویژه دو قطب اصلی شانگهای همچنان نگاهی منفی به عضویت ایران دارند؟واژگان کلیدی: دو قطب شانگهای، مساله عضویت دائم ایران در شانگهای، عضویت ناظر ایران در شانگهای، مخالفان عضویت ایران در شانگهای، ناتوی شرق

 

تحلیل رخداد:

نخست: در واقع گذشته از مزایا و منافع عضویت ایران در سازمان شانگهای چون قدرتمند تر شدن و… اعضای شانگهای بویژه دو ستون اصلی چین و روسیه معتقدند که نخست عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای منافع و مزایای مهمی را در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادی، سیاسی، امنیتی و پرستیژی برای ایران به ارمغان می آورد و در معادله سود و منفعت این اعضای اصلی شانگهای خواهد بود که باید از قبل عضویت دائم ایران در شانگهای هزینه هایی را متقبل شوند. در این دیدگاه از آنجا که در شرایط کنونی شانگهای قصد ندارد به سازمانی نظامی مشابه پیمان ناتو -یا آنچه ادعا می شود ناتوی شرق- تبدیل شود و در گام های نخست به اهدافی چون تشکیل منطقه آزاد تجاری ، همکاری بازرگانی، و.. توجه کرده است، عضویت ایران با توجه به تنشها و تحریم ها با غرب و پرونده هسته ای ایران موجب نگرانی های اعضای شانگهای و همچنین غرب از پذیرش عضویت کامل ایران است. در این تحلیل که بیشتر از سوی مسکو پکن ارائه می گردد شانگهای با عضویت ایران رویکردی امنیتی تر به خود می گیرد و مجبور می گردد که در مناقشه بین المللی هسته ای ایران و چالش ایران و غرب یک طرف دعوا باشد. این در حالی است که اعضای شانگهای علاقه ای به این موضوع ندارند و نمی خواهد درگیر اصلی پرونده هسته ای ایران باشند. در همین راستا است که دو ستون اصلی شانگهای نمی خواهند ایران با عضویت در شانگهای حمایت بیشتر دو کشور دارای حق وتو را برای خود ایجاد و در مقابل «قدرت یک‌جانبه آمریکا» بایستد و عملا هزینه هایی فراتر از  سود را برای مسکو و پکن ایجاد کنند اما در مقابل ایران به طور غیر مستقیم نوعی بازدارندگی (دفاع سازمان از اعضا در برابر تهدیدات) در برابر تهدیدات امریکا و تضمین‌های امنیتی از قبل عضویت در سازمان شانگهای برای اعضا را دارا گردد. گذشته از این باید توجه داشت که با توجه به اینکه امریکا از احتمال عضویت ایران در این سازمان ابراز نگرانی کرده است از سالهای گذشته دو ستون شانگهای نمی خواهندشانگهای به محلی برای مبارزه طلبیدن علیه  آمریکا و سازمان ضد آمریکایی نام گیرد.

دوم: از گذشته تاجیکستان می کوشید تا با توجه به روابط نزدیک خود با ایراناز روند عضویت دائم ایران در شانگهای حمایت کند با توجه به تجربه ایران در میانجیگری منازعه بین قره‌باغ، تاجیکستان و افغانستان و پیوند های زبانی، فرهنگی ،دینی و تاریخی با کشور های آسیای میانه این هراس در پکن و مسکو وجود دارد که ایران بتواند یکی از محور های این تشکل منطقه‌ای شود. یعنی عضویت دائم ایران می تواند دو محور و قطب اصلی در سازمان یعنی چین و روسیه را با محور دیگری را به نام ایران در این سازمان مواجه کند و عملا از دایره تاثیر گذاری های همه جانبه دو قطب اصلی در شانگهای و منطقه بکاهد. در این تحلیل از یک سو چین از تشکیل سازمان همکاری شانگهای همکاری نزدیک‌تر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی با اعضا را دنبال میکند و در کنار آن به تضمین تمامیت ارضی و وحدت ملی چین، ایجاد ثبات در نواحی شمال غربی چین؛ سوم، ایجاد امنیت بیشتر در نواحی مرزی و  مقابله با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گرایی ، گسترش حجم اقتصاد چین، افزایش واردات انرژی و کاهش نفوذ رقبا در منقطقه نظر دارد. در واقع چین نیز با توجه به منافع اقتصادی و برنامه‌های آتی خود، جدا از آنکه به حضور حداکثری در آسیای میانه بدون حضور حداکثری ایران می اندیشد به هیچ وجه مایل به تبدیل سازمان همکاری‌های شانگهای به یک سازمان امنیتی جهانی با حضور ایران نیست.  از سویی هم روسیه با هدف تثبیت مجدد اقتدار خود در منطقه که آن را به طور سنتی جزو حوزه نفوذ خود تلقی میکند تصور حضورایران را به عنوان رقیب عمده را بر نمی تابند.در این دیدگاه چین و روسیه در شرایط کنونی تلاش میکنند تا از یک سو با ایجاد مانع برای عضویت دائم ایراندر شانگهای مانع از بهانه جویی ناتو برای گسترش به شرق شود. و از سویی با حفظ رابطه با ایران و پذیرش و حفظ ایران به عنوان عضو  ناظر  از کارت ایران ( در شرایطی که ایران عضو ناظر این سازمان  است ) در زمان های مناسب در مقابل غرب بهره برند.

سوم: هر چند ازبکستان و قزاقستان از گذشته نیز نگاهی خوش بینانه به عضویت کامل ایران نداشتند اما در شرایط کنونی و از سالها گذشته نیز ترکیه و کشورهای ترک زبان منطقه نسبت به‌ توسعه حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نگاه منفی دارند.

 

چشم انداز رخداد:

ایران از سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمده است. ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در خلیج فارس همزمان هم به عنوان یک پل حیاتی و مهم برای برقراری ارتباط میان کشورهای محصور در خشکی با کشورهای نزدیک به دریا عمل می‌کند و هم از طریق ارتباط با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در راستای تامین امنیت و منافع خود و کشورهای عضو تلاش می‌کند.در این بین هر چند عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای با توجه به موقعیت این کشور در خلیج فارس، مزایای بسیاری برای کشورهای عضو این سازمان دارد، و  ایران می تواند با حضور در ترتیبات امنیت منطقه ای به مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و هر گونه فعالیت های غیر قانونی در منطقه در سیاست گذاری های منطقه ای و همکاری های مشترک با شانگهای به این سازمان و اعضا کمک کند. گذشته از این عضویت کامل و گسترش همکاری‌های ایران با چین و روسیه در چارچوب سازمان همکاری شانگهای بر تاثیرگذاری ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی می افزاید.  اما حضور دو قدرت بزرگ چین و روسیه در شانگهای عملا این سازمان را بر محور این دو قطب قرار داده است. در این حال هر چند چین و روسیه در حوزه آسیای مرکزی با یکدیگر رقابت دارند اما از حضور محور قدرتمندی دیگری در این سازمان به نام ایران که که داری پیوندهای گوناگون با کشورهای  منطقه است نگران هستند. در  این راستا از آنجا که اغلب کشورها این منطقه جهت گسترش روابط خود با قدرت‌های بزرگ به شکلی متوازن از یک سیاست خارجی متوازن پیروی می‌کنند حضور بیشتر ایران در شانگهای میتواند جدا از کاهش نفوذ چین و روسیه در شانگهای بر گسترش نفوذ ایران در منطقه بیانجامد. در این بین از آنجا که در شرایط کنونی چین و روسیه بر تداوم وضعیت کنونی شانگهای و تمرکز بیشتر بر مسائل آسیای مرکزی و برخی موضع‌گیری‌های صوری در سطح بین‌الملل تا حرکت در جهت تاکید بیشتر بر ابعاد سیاسی و امنیتی سازمان و ایفای نقش مؤثرتر در مسائل بین‌المللی و فرامنطقه‌ ای اصرار دارند عضویت کامل ایران در سازمان، مستلزم پذیرش قطب دیگری در بین بدنه شانگهای خواهد بود. بنابراین حتی اگر تحریمها و موانع شورای امنیت سازمان ملل از ایران برداشته شود چین و روسیه چندان با حضور ایران در شانگهای موافق نیستند. گذشته از این چنانچه نهاد منطقه ای شانگهای با گذر از کسب استانداردهای قدرت ، در اندیشه تبدیل قدرت به نفوذ بیشتر و سپس خروج کامل ناتو و غرب از منطقه بیافتند و به عبارتی بعد امنیتی و سیاسی شانگهای برجسته گردد پکن و چین حضور ایران در شانگهای را فرصت دانسته و از آن حمایت می کنند.

 






October 5th, 2013


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل بین المللی